گروه نرم افزاری آسمان

. آیه
اشاره




عَیْنا یَشْرَبُ بِها عِبادُ اللّهِ یُفَجِّروُنَها تَفْجیرا از چشمهاي که بندگان خاص خدا از آن مینوشند و از هر جا بخواهند آن را جاري
میسازند. ( 6 / انسان)
شرح آیه از تفسیر نمونه
گرفته شده که به معنی شکافتن وسیع است، خواه شکافتن زمین باشد یا چیز دیگر « فَجْر » در اصل از ریشه « تَفْجیر » از ماده « یُفَجِّروُنَ »
میگویند که پرده حیا « فاجِر » گفتهاند و به شخص فاسق از این رو « فَجْر » و از آنجا که نور صبح گویی پرده شبرا میشکافد، به آن
است. این چشمه شراب طهور چنان « شکافتن زمین » و پاکی را دریده و از مسیر حق خارج شده است، اما در آیه مورد بحث به معنی
در اختیار ابرار و عباد اللّه است که هرجا اراده کنند، از همانجا سر برمیآورد و جالب اینکه در حدیثی از امام باقر نقل شده که در
این چشمهاي است در خانه پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله که از آنجا به خانه سایر پیامبران و مؤمنان جاري » : توصیف آن فرمود
1) آري همانگونه که در دنیا چشمههاي علم و رحمت از خانه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به سوي بندگان خدا و ).« میشود
نیکان سرازیر میشود، در آخرت که تجسم بزرگی از این برنامه است، چشمه شراب طهور الهی از همین بیت وحی میجوشد و
شاخههاي آن به خانههاي مؤمنان سرازیر میگردد. قابل توجه این که در میان نعمتهاي فراوان بهشتی که در این سوره آمده است،
ذکر شده و این شاید به خاطر آن است که پس از فراغ از حساب محشر در نخستین گام « شرابِ طهورِ معطّرِ خاصی » نخستین نعمت
که در بهشت مینهند، با نوشیدن از این شراب، هر گونه اندوه و ناراحتی و ناخالصی را از درون جان خود میشویند و سرمست از
دارند، پرداخته « عباد اللّه » و « ابرار » عشق حق، به استفاده از سایر مواهب بهشتی میپردازند. در این آیات به ذکر اعمال و اوصافی که
جلد 29 ، صفحه 155 . (صفحه 501 ) ذکر پنج وصف دلیل استحقاق آنها را نسبت به اینهمه ،« روح المعانی » - و با ***** 1
نعمتهاي بیمانند توضیح میدهد. 1 آنها به نذر خود وفا میکنند. 2 از روزي که عذاب و شرّ آن گسترده است، میترسند. 3
اطعام میکنند. 4 در اعمال خود اخلاص دارند. 5 در هر حالی از خداوند خوف دارند.
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
صفحه 283 از 369
اختصاص دادن چشمه و نوشیدن از آن به بندگان خدا به خاطر گرامیداشت آنان است. یُفَجِّرُونَها تَفْجِیراً از هر کجا که بخواهند آن
به معنی شکافتن و روان ساختن آب، یا شکافتن هر چیزي آمده و « تَفْجیر » را از برابر کاخها و سراهاي خویش روان میسازند. واژه
در بهشت براي جاري ساختن چشمه و نهر به سان دنیا نیاز به حفاري و گود برداري نیست، بلکه انسان شایسته کردار هنگامی که
بخواهد جویباري در برابر کاخ و یا به سوي بوستان خویش پدید آورد و روان سازد، با کشیدن یک خط آب جوشیدن آغاز
( میکند و روان میگردد. (صفحه 502
341 . آیه
اشاره
/ یُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَ یَخافُونَ یَوْما کانَ شَرُّهُ مُسْتَطیرا آنها به نذر خود وفا میکنند و از روزي که عذابش گسترده است، میترسند.( 7
انسان)
شرح آیه از تفسیر نمونه
است و اشاره به عذابهاي گوناگون و وسیع آن روز عظیم میباشد. به هر حال وقتی آنها به « گسترده و پراکنده » به معنی « مُسْتَطیر »
نذرهایی که بر خویشتن واجب کردهاند، وفا میکنند، به طریق اولی واجبات الهی را محترم شمرده و در انجام آن میکوشند. ترس
آنها از شرّ آن روز بزرگ اشاره به ایمانشان به مسأله معاد و احساس مسؤولیت شدید در برابر فرمان الهی است. آنها به خوبی معاد
را باور کردهاند و به تمام کیفرهاي بدکاران در آن روز ایمان دارند و اثر این ایمان در اعمالشان کاملًا نمایان است.
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
نَذْر: تعهد بر انجام کار شایستهاي است که انسان انجام آن را بر خود لازم میسازد. مُسْتَطیر: گسترده و فراگیر و گاه به معنی
منظور این است که آنان به این وصف اخلاقی و انسانی آراسته بودند که به نذر « قَتادَة » و « عِکْرِمَۀ » ماندگار هم آمده است. به باور
و عهد خویش وفا مینمودند. وفاي به نذر آن است که انسان وقتی براي عبادت و انجام کار شایستهاي با خدا عهد بست و کاري را
« شَرّ » بر خود لازم شمرد آن را آن گونه که شایسته و بایسته است به انجام رساند. در آیه شریفه از عذاب و کیفر روز رستاخیز، به
تعبیر میکند؛ چرا که آن روز براي تجاوزکاران و ظالمان خیري نیست، گرچه در واقع آن روز روزي نیکوست و آنان در خور این
( کیفر هستند. (صفحه 503
342 . آیه
اشاره
وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ مِسْکینا وَ یَتیما وَ اَسیرا و غذاي (خود) را با این که به آن علاقه (و نیاز) دارند، به مسکین و یتیم و اسیر
میدهند. ( 8/انسان)
شرح آیه از تفسیر نمونه
صفحه 284 از 369
اطعام کردن آنها ساده نیست، بلکه توأم با ایثار در هنگام نیاز شدید است و از سوي دیگر اطعامی است گسترده که انواع نیازمندان
به ،« عَلی حُبِّهِ » شامل میشود و به این ترتیب رحمتشان عام و خدمتشان گسترده است. ضمیر در « اسیر » و « یتیم » و « مسکین » را از
روشن است اما « اَسیر » و « یَتیم » و « مِسْکین » بازمیگردد، یعنی در عین این که علاقه به طعام دارند، آن را انفاق میکنند. معنی « طعام »
این که این اسیر اشاره به کدام اسیر است، در میان مفسران گفتگو است. بسیاري گفتهاند منظور اسیرانی است که از مشرکان و کفار
میگرفتند و به قلمرو حکومت اسلامی در مدینه میآوردند. دراینجا این سؤال پیش میآید که مطابق شأن نزول، مرد اسیر هنگام
افطار بر درِ خانه علی آمد، مگر اسیران زندانی نبودند؟ اما با توجه به یک نکته پاسخ این سؤال روشن میشود که طبق نقل تواریخ
در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله مطلقا زندانی وجود نداشت و حضرت صلی الله علیه و آله اسیران را تقسیم کرده وبه دست
و گاه که توانایی بر تأمین غذاي آنها نداشتند، از دیگر « مراقب آنها باشید و به آنها نیکی کنید » : مسلمانان میسپرد و میفرمود
مسلمانان براي اطعام اسیران کمک میگرفتند و آنها را همراه خود و یا حتی بدون همراهی خود به سراغ سایر مسلمانان میفرستادند
تا به آنها کمک کنند، زیرا در آن موقع مسلمانان سخت در مضیقه بودند. البته بعدا که حکومت اسلامی گسترش پیدا کرد و تعداد
اسیران بالا گرفت و حتی مجرمان با گسترش دامنه حکومت، زیاد شدند، زندان به وجود آمد و ارتزاق اسیران و مجرمان از طریق
بیتالمال صوت میگرفت. نه تنها در آیات مورد بحث اطعام طعام را یکی از کارهاي برجسته ابرار و عباد اللّه میشمرد، بلکه در
بسیاري از آیات قرآن روي این معنی تکیه و تأکید شده است و (صفحه 504 ) نشان میدهد این کار در پیشگاه خدا محبوبیت
خاصی دارد. و اگر نگاه به دنیاي امروز کنیم که طبق اخبار منتشره هر سال میلیونها نفر از گرسنگی میمیرند، در حالی که در
مناطق دیگر دنیا آن قدر غذاي اضافی به زبالهدانها میریزند که حسابی براي آن نیست، اهمیت این دستور اسلامی از یکسو و
دوري دنیاي امروز از موازین اخلاقی از سوي دیگر روشن میگردد. در روایات و احادیث اسلامی نیز تأکید بسیاري در این زمینه
مَنْ اَطْعَمَ ثَلاثَۀَ » : دیده میشود که به عنوان نمونه چند حدیث را در اینجا میآوریم؛ 1 در حدیثی از پیامبر صلی الله علیه و آله آمده
نَفَرٍ مِنَ الْمُسْلِمینَ اَطْعَمَهُ اللّهُ مِنْ ثَلاثِ جَنانٍ فی مَلَکُوتِ السَّمواتِ: کسی که سه نفر از مسلمانان را اطعام کند، خداوند او را از سه
مَنْ اَطْعَمَ مُؤْمِنا حَتّی یُشْبِعَهُ لَمْ یَدْرِ اَحَدٌ مِنْ خَلْقِ » : 2 و امام صادق فرمودهاند (1).« باغ بهشتی در ملکوت آسمانها اطعام خواهد کرد
لاجْرِ فِی الاْخِرَةِ لا مَلَکٌ مُقَرَّبٌ، وَ لا نَبِیٌّ مُرْسَلٌ اِلاَّ اللّهُ رَبُّ الْعالَمینَ: کسی که مؤمنی را اطعام کند تا سیر شود، احدي 􀁴 اللّهِ ما لَهُ مِنَ ا
از خلق خدا نمیداند چقدر در آخرت پاداش دارد و نه فرشتگان مقرّب الهی و نه پیامبران مرسل، جُز خداوند که پروردگار عالمیان
لََانْ اُطْعِمَ مُؤْمِنا مُحْتاجا اَحَبُّ اِلَیَّ مِنْ اَنْ اَزوُرَهُ وَ لََانْ اَزوُرَهُ اَحَبُّ » : 3 در حدیث دیگري از همان امام آمده است که فرمود (2).« است
اِلَیَّ مِنْ اَنْ اُعْتِقَ عَشَرَ رِقابٍ: اگر مؤمن نیازمندي را اطعام کنم، نزد من محبوبتر است از این که تنها به دیدار او بروم و اگر به دیدار
3) قابل توجه این که در روایات تنها روي نیازمندان و گرسنگان ).« او بروم، نزد من محبوبتر است از این که ده برده را آزاد کنم
، جلد 2 ،« اصول کافی » - همچون آزاد 1 و 2 ،« اطعام مؤمنان، هر چند بینیاز باشند » تکیه نشده، بلکه در بعضی صریحا آمده است که
جلد 2، باب اطعام المؤمن، حدیث 18 . (صفحه 505 ) کردن برده است ،« اصول کافی » -1 ***** . باب اطعام المؤمن، حدیث 3 و 6
و این نشان میدهد که هدف از این کار علاوه بر رفع نیازمنديها، جلب محبت و تحکیم پیوندهاي دوستی و صمیمیت است، به
عکس آن چه در دنیاي مادي امروز معمول است که گاه دو دوست نزدیک، یا دو خویشاوند به مهمانخانهاي میروند، هر کدام
باید سهم خود را بپردازند، گویی مسأله میهمانی کردن مخصوصا نفرات بسیار براي آنان بسیار شگفتآور است. در بعضی از
روایات نیز تصریح شده که اطعام گرسنگان به طور مطلق (هر چند مؤمن و مسلمان هم نباشند) از افضل اعمال است، چنان که در
لاعْمالِ عِنْدَاللّهِ اِبْرادُ الْکِبادِ الْحارَّةِ وَ اِشْباعُ الْکِبادِ الْجائِعَۀِ وَ 􀁴 مِنْ اَفْضَلِ ا » : روایتی از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله آمده که فرمود
الَّذي نَفْسُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله بِیَدِهِ لا یُؤْمِنُ بی عَبْدٌ یَبیتُ شَبْعانَ وَ اَخُوهُ اَوْ قالَ جارُهُ الْمُسْلِمُ جائِعٌ: یکی از برترین اعمال نزد
خدا، خنک کردن جگرهاي داغ است و سیر کردن شکمهاي گرسنه، سوگند به کسی که جان محمد صلی الله علیه و آله در دست
صفحه 285 از 369
1) ذیل حدیث فوق ).« اوست، بندهاي که شب سیر بخوابد و برادر یا فرمود همسایه مسلمانش گرسنه باشد، به من ایمان نیاورده است
گرچه درباره سیر کردن مسلمانان است، ولی آغاز آن هر تشنه و گرسنهاي را شامل میشود و بعید نیست گستردگی مفهوم آن
حتی حیوانات را نیز شامل شود.
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
در این فراز خداي فرزانه ویژگی بشر دوستی و مردم خواهی آنان را به تابلو میبرد و نشان میدهد که آنان در فراز و نشیبهاي
زندگی دیگران را بر خود مقدم داشته و در اوج گرسنگی و نیاز و علاقه شدید به غذا و مواد غذایی که تنها میتوانست نیاز آنان را
برطرف سازد، آن را براي خشنودي خدا به دیگري هدیه میکنند. این ویژگی پاکان و نیکان در آیه دیگري نیز آمده است که
میفرماید: وَ یُؤْثِرُونَ عَلی اَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَۀٌ( 2) و هر چند در خود نیازي سخت احساس کنند، دیگران را بر خود مقدم
2. سوره حشر، آیه 9. (صفحه 506 ) ثروت و امکانات خود را در اختیار . جلد 74 ، صفحه 369 ،« بحار الانوار » - میدارند و ***** 1
از پیامبر صلی الله علیه و آله آورده است که فرمود: ما مِنْ مُسْلِمٍ اَطْعَمَ مُسْلِماً عَلی جُوعٍ اِلاّ اَطْعَمَهُاللّهُ « ابو سعید » . آنان قرار میدهند
مِنْ ثِمارِ الْجَنَّۀِ وَ ما مِنْ مُسْلِمٍ کَسا اَخاهُ عَلی عُريً اِلاّ کَساهُ اللّهُ مِنْ خُضْرِ الْجَنَّۀٍ وَ مَنْ سَقی مُسْلِماً عَلی ظَمَأٍ سَقاهُ اللّهُ مِنَ الرَّحیقِ.( 1) هر
انسان توحیدگرایی مسلمان دیگري را که در فشار گرسنگی است میهمان نماید و سیر کند، خدا او را از میوههاي بهشت میخوراند
و کسی که دیگري را از برهنگی بپوشاند، خدا او را از لباسهاي بهشت بهرهور میسازد و کسی که مسلمانی را سیراب سازد و از
در آیه « حُبِّه » تشنگی نجات دهد، خدا او را از نوشابههاي سربسته و وصفناپذیر بهشت سیراب خواهد ساخت. در مورد ضمیر
برمیگردد و منظور این است که: آنان با وجود عشق و علاقه به غذاي « طَعام » ضمیر، به واژه « ابن عباس » شریفه دو نظر است: به باور
باز میگردد و « خدا » خویش آن را در راه خشنودي خدا به همنوعان و همدینان خویش میخورانند. امّا به باور پارهاي ضمیر به
به معنی « یَتیم » منظور این است که: و به پاس عشق به خدا و دوستی او یتیم و بینوا و اسیر را غذا میدهند. مِسْکِیناً وَ یَتِیماً وَ أَسِیراً واژه
آن کسی است که او را از سرزمینهاي « قَتادَة » به باور « اَسیر » کودکی است که پدر خود را به گونهاي از دست داده باشد. واژه
منظور زندانی مسلمان است. ***** 1. تفسیر قرطبی، جلد 10 ، ص 6912 . (صفحه « مجاهد » شرك و کفر گرفته باشند؛ امّا به باور
(507
343 . آیه
اشاره
اِنَّما نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللّهِ لا نُریدُ مِنْکُمْ جَزاءً وَ لا شُکُورا (و میگویند:) ما شما را براي خدا اطعام میکنیم و هیچ پاداش و تشکري از
شما نمیخواهیم. ( 9 / انسان)
شرح آیه از تفسیر نمونه
این برنامه منحصر به مسأله اطعام نیست که تمام اعمالشان مخلصانه و براي ذات پاك خداوند است و هیچ چشمداشتی به پاداش
مردم و حتی تقدیر و تشکر آنها نیست و اصولًا در اسلام، ارزش عمل به خلوص نیّت است وگرنه اعمالی که انگیزههاي غیر الهی
داشته باشند، خواه ریاکارانه باشد و یا به خاطر هواي نفس و یا تشکر و قدردانی مردم یا پاداش مادي، هیچ گونه ارزش معنوي و
لاعْمالُ بِالنِّیّاتِ) اشاره به همین معنی است. منظور از 􀁴 الهی ندارد و حدیث مشهور پیامبر صلی الله علیه و آله (لا عَمَلَ اِلاّ بِالنِّیَّۀِ وَ اِنَّمَا ا
صفحه 286 از 369
جسمانی ندارد و این همان چیزي است که در سایر آیات قرآن نیز روي آن « صورت » همان ذات خدا است وگرنه خدا « وَجْهُ اللّه »
.« وَ ما تُنْفِقُونَ اِلاَّ ابْتِغاءَ وَجْهِ اللّهِ: شما جُز براي خداوند انفاق نکنید » : تکیه و تأکید شده است، در آیه 272 سوره بقره میخوانیم
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
برآنند که: آنان این نکته را نه به زبان آوردهاند و نه به قلم، بلکه این خداي آگاه و حقشناس است که « سعید بن جبیر » و « مجاهد »
آنان را به خاطر اخلاص و بشر دوستیشان میستاید و کارشان را پاس میدارد تا دیگران بر این روش ترغیب گردند و اصل بشر
دوستی و محروم نوازي و دست یاري به سوي مردم گشودن، یک شیوه و روش همگی و عمومی شود و جاي خصلت نکوهیده،
( خودخواهی و خودپسندي را بگیرد. (صفحه 508
344 . آیه
اشاره
اِنّا نَخافُ مِنْ رَبِّنا یَوْما عَبُوسا قَمْطَریرا ما از پروردگارمان خائفیم، در آن روز که عبوس و شدید است. ( 10 / انسان)
شرح آیه از تفسیر نمونه
سخت) با این که ) « قَمْطَریر » و « عَبُوس » این سخن ممکن است زبان حال ابرار باشد یا زبان قال آن ها. تعبیر از روز قیامت به روز
از صفات انسان است و به کسی میگویند که قیافهاش را در هم کشیده، به خاطر تأکید بر وضع وحشتناك آن روز است، « عَبُوس »
یعنی آن قدر حوادث آن روز سخت و ناراحتکننده است که نه تنها انسانها در آن روز عبوسند، بلکه گویی خود آن روز نیز
عبوس است. در اینجا سؤالی پیش میآید و آن این که اگر ابرار تنها براي ذات پاك خدا کار میکنند، پس چرا میگویند ما از
عذاب روز قیامت بیمناکیم، آیا انگیزه الهی با انگیزه ترس از عذاب قیامت، سازگار است؟ اما با توجه به یک نکته پاسخ این سؤال
روشن میشود و آن این که آنها به هر حال به خاطر خدا گام برمیدارند و اگر از عذاب قیامت میترسند، به خاطر آن است که
عذاب الهی است و اگر به نعمتهاي بهشتی علاقه دارند، چون این نعمتها از ناحیه او است و این همان چیزي است که درباره
در فقه مطرح است که میگویند: قصد قربت در عبادات منافات با انگیزه علاقه به ثواب و ترس از عذاب و یا حتی « نیّت عبادت »
کسب مواهب مادي این دنیا از سوي خداوند (مانند نماز اِسْتِسْقاء براي نزول باران) ندارد، زیرا همه اینها بازگشت به خداوند
است، هر چند مرحله عالی عبادت این است که علاقه به نعمتهاي بهشت و ترس از « داعی بر داعی » میکند و به اصطلاح از قبیل
انجام گیرد. نکته قابل توجه این که دومین وصف از اوصاف « حُبّا لِلّه » عذاب دوزخ نیز انگیزه آن نباشد، بلکه یکپارچه به عنوان
( پنجگانه و پنجمین وصف، هر دو مسأله خوف است، با این تفاوت که در اولی تنها سخن از خوف روز قیامت است و (صفحه 509
در دومی خوف از پروردگار در روز قیامت، در یک مورد روز قیامت چنین توصیف شده که شرّ آن گسترده است و در مورد دیگر
عبوس و شدید است که در واقع یکی گستردگی کمّی آن را میرساند و دیگري گستردگی کیفی آن را.
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
به خاطر سختی آن روز « عَبُوس » قَمْطَریر: به معنی بلاي سخت و گرفتاري هراس انگیز و ویرانگر آمده است. وصف روز قیامت به
میگوید: انسان کفرگرا و تجاوزکار آن روز از شدت حرارت و فشار به گونهاي گرفته و عبوس « ابن عباس » است، در این مورد
صفحه 287 از 369
( میگردد که از میان دو چشم او دانههاي عرق، به سان مس گداخته و مذاب سرازیر میگردد. (صفحه 510
345 . آیه
اشاره
فَوَقیهُمُ اللّهُ شَرَّ ذلِکَ الْیَوْمِ وَ لَقّیهُمْ نَضْرَةً وَ سُروُرا از این رو خداوند آنها را از شرّ آن روز نگه میدارد و از آنها استقبال میکند، در
حالی که شادمان و مسرورند. ( 11 / انسان)
شرح آیه از تفسیر نمونه
در این آیه به نتیجه اجمالی اعمال نیک و نیات پاکی که ابرار دارند، اشاره کرده و میفرماید: به خاطر همینها خداوند آنها را از
به معنی طراوت و « نَضْرَة » . شرّ آن روز نگهداري میکند و در حالی که باطراوت و مسرور و شادمان هستند، از آنها استقبال میکند
خرمی و شادابی خاصی است که بر اثر وفور نعمت و رفاه به انسان دست میدهد، رنگ رخسار آنها نیز در آن روز از آرامش و
نشاط درونی آنان خبر میدهد. بنابراین اگر در دنیا به خاطر احساس مسؤولیت از آن روز بیمناك بودند، خداوند در عوض آنها را
از تعبیرهاي بسیار جالبی است که نشان میدهد خداوند بزرگ ازاین « لَقّیهُمْ » در آن روز غرق شادمانی و سرور میکند. تعبیر به
میهمانان گرانقدر با لطف خاصش استقبال میکند و آنها را که غرق شادي و سرورند، در سایه رحمتش جاي میدهد.
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
وِقایَۀ: این واژه مصدر و به معنی نگاه داشتن و حفظ نمودن و جلوگیري از رسیدن اذیت و آزار به فرد و یا چیزي آمده است. نَضْرَة:
نیز به معنی خوشرنگی و زیبایی است. سُرُور: « نَضِ ر » و « نَضیر » به معنی رنگهاي زیبا و گیاه خوشرنگ و تماشایی آمده است. واژه
باور و عقیده به رسیدن به منافع آمده و همین باور و یا رسیدن به سود است که آثار شادمانی در چهره را نمایان میسازد. (صفحه
(511
346 . آیه
اشاره
/ وَ جَزاهُمْ بِما صَبَروُا جَنَّۀً وَ حَریرا خداوند در برابر شکیبایی آنان، بهشت و لباسهاي حریر بهشتی را به آنها پاداش میدهد. ( 12
انسان)
شرح آیه از تفسیر نمونه
بعد از اشاره اجمالی در آیات گذشته به نجات ابرار و نیکان از عذابهاي دردناك روز قیامت و رسیدن آنها به لقاي محبوب و
غرق در سرور و شادمانی شدن، در آیات 12 الی 22 این سوره به شرح این نعمتهاي بهشتی پرداخته، حداقل پانزده نعمت را در
طی این آیات برمیشمرد: نخست از مسکن و لباس این بهشتیان سخن میگوید. آري در برابر آن همه استقامت و ایثار که نمونه آن
وفاء به نذر و روزه داشتن و بخشیدن طعام مورد نیاز خود هنگام افطار به مسکین و یتیم و اسیر است، خداوند آنها را در باغهاي
صفحه 288 از 369
مخصوصی از بهشت جاي میدهد و بهترین لباسها را بر آنها میپوشاند.
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
به خاطر شکیبایی و پایداریشان در خودسازي و در برابر موانع و مشکلات گوناگون رشد و کمال و اطاعت خدا، به آنان بوستانی
( پرطراوت و زیبا و لباس فاخر و پرشکوه ابریشمین ارزانی میگردد. (صفحه 512
347 . آیه
اشاره
لارائِکِ لا یَرَوْنَ فیها شَمْسا وَ لا زَمْهَریرا این در حالی است که بر تختهاي زیبا تکیه کردهاند، نه آفتاب را در 􀁴 مُتَّکِئینَ فیها عَلَی ا
آنجا میبینند، نه سرما را. ( 13 / انسان)
شرح آیه از تفسیر نمونه
در اصل به تختهایی میگویند که در حجله عروس مینهند و اینجا منظور تختهاي زیبا و فاخر است. « اَریکَ ۀ » جمع « اَرائِک »
به معنی شدت سرما است. ذکر این حالت (تکیه کردن بر تختها)، اشاره به آرامش و راحتی کامل آنها « زَمْهَر » از ماده « زَمْهَریر »
است، چرا که انسان معمولًا در هنگام آرامش در چنین حالتی به سر میبرد و ذیل آیه نیز اشاره به اعتدال کامل هواي بهشت است.
نه این که خورشید و ماه در آنجا وجود نداشته باشد، بلکه تابش ناراحت کننده خورشید با وجود سایههاي درختان بهشتی وجود
ندارد.
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
به معنی تختهایی پرشکوه و زیباست که در حجله عروس میگذراند. پارهاي نیز آن را به معنی ،« اَریکَ ۀ » اَرائِک: این واژه جمع
بالشهاي نرم و فاخر گرفتهاند. زَمْهَریر: سرماي سخت؛ و به جایی گفته میشود که از همه سردخانهها سردتر است. به باور گروهی
« زجاج » آنان در سراها و حجلههاي زیبا و آراسته همسران بهشتی خویش، بر تختها تکیه میزنند. امّا به باور « ابن عباس » از جمله
به مفهوم هر چیزي است که به آن تکیه میزنند. به باور گروهی از جمله « اَریکَ ۀ » منظور تکیه زدن و شادمان بودن است، چرا که
واژه « ابومسلم » آنان در سراها و حجلههاي زیبا و آراسته همسران بهشتی خویش، بر تختها تکیه میزنند. و از دیدگاه « ابن عباس »
( به معنی فرشهایی است که بر روي آن تختهاي پرشکوه افکنده شده است. (صفحه 513 « ارائک »
348 . آیه
اشاره
وَ دانِیَۀً عَلَیْهِمْ ظِلالُها وَ ذُلِّلَتْ قُطُوفُها تَذْلیلًا و در حالی است که سایههاي آن (درختان بهشتی) بر آنها فرو افتاده و چیدن میوههایش
بسیار آسان است. ( 14 / انسان)
شرح آیه از تفسیر نمونه
صفحه 289 از 369
نه مشکلی وجود دارد، نه خاري در دست میرود و نه احتیاج به تلاش و حرکتی براي چیدن میوهها است. اصول حاکم بر زندگی
انسان در آن جهان با این جهان بسیار متفاوت است و آن چه درباره نعمتهاي بهشتی در این آیات و آیات دیگر قرآن آمده، تنها
اشاراتی است پرمعنی به آن مواهب عظیم، وگرنه طبق تصریح بعضی از روایات در آنجا نعمتهایی است که هیچ چشمی ندیده و
سخنی دارد که در ذیل بعضی از آیات همین سوره بیان کرده « ابن عباس » . هیچ گوشی نشنیده و بر اندیشه هیچ کسی نگذشته است
است، میگوید: آن چه را خداوند در قرآن از نعمتهاي بهشتی نام برده، مثل و مانندي ندارد، ولی خداوند آن را با نامی که براي
ممزوج شده است، این ماده معطري بود که عرب « زنجبیل » ما شناخته شده است، نام میبرد؛ مثلًا از شراب طهوري نام میبرد که با
( به آن علاقه داشت.( 1
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
پارهاي برآنند که خورشید در بهشت به گونهاي میتابد که سایهها را از میان نمیبرد. این میوهها به گونهاي آماده و در دسترس
نیکان و پاکان هستند، که با برخاستن آنان میوهها نیز بالا میروند و با نشستن و یا خوابیدن آنان فرود میآیند و به آنان نزدیک
میگردند. به باور پارهاي دست نیکان و پاکان براي چیدن میوههاي بهشتی، نه با خاري رو به رو میگردد و نه دوري و موانع
( جلد 10 ، صفحه 411 . (صفحه 514 ،« مجمعالبیان » - دیگري. ***** 1
349 . آیه
اشاره
وَ یُطافُ عَلَیْهِمْ بِانِیَۀٍ مِنْ فِضَّۀٍ وَ اَکْوابٍ کانَتْ قَواریرا و در گرداگرد آنها ظرفهایی از نقره و قدحهایی بلورین میگردانند (مملو از
بهترین غذاها و نوشیدنیها). ( 15 / انسان) قَواریرَ مِنْ فِضَّۀٍ قَدَّروُها تَقْدیرا ظرفهاي بلورینی از نقره که آنها را به اندازه لازم آماده
کردهاند. ( 16 / انسان)
شرح آیه از تفسیر نمونه
بر وزن خوب) به معنی ظرف آب است که دسته نداشته ) « کوُب » جمع « اَکْواب » به معنی هر گونه ظرف است و « اِناء » جمع « آنِیَۀ »
به معنی ظرف بلورین و شیشهاي است. در این ظرفها انواع « قاروُرَة » جمع « قَواریر » . میشود « قَدَح » باشد که گاه از آن تعبیر به
غذاهاي بهشتی و در آن قدحهاي بلورین انواع نوشیدنیهاي لذتبخش و نشاطآفرین، به مقداري که میخواهند و علاقه دارند،
موجود است و خدمتکاران بهشتی پیوسته گرداگرد آنها دور میزنند و به آنها عرضه میکنند. عجیب این که میفرماید: ظرفهاي
بلورین بهشتی از نقره ساخته شده است، در حالی که در عالم دنیا چنین ظرفی مطلقا وجود ندارد و ظرفهاي بلورین را از
سنگهاي مخصوصی که ذوب میکنند، میسازند. ولیکن در واقع همان خدایی که این امکان رادر سنگ تیره آفرید که قابل
تبدیل به شیشه و بلور باشد، میتواند این امکان را در فلزي همچون نقره نیز بیافریند. و به هر حال از این تعبیر استفاده میشود که
ظرفها و جامهاي بهشتی هم صفا و شفافیت بلور را دارد و هم درخشندگی و زیبایی نقره را و نوشابههایی که در آن است، کاملًا
یَنْفُذُ الْبَ َ ص رُ فی فِضَّۀِ الْجَنَّۀِ کَما یَنْفُذُ فِی الزُّجاجِ: نور چشم » : نمایان است. قابل توجه این که در حدیثی از امام صادق آمده است که
1) این را نیز میدانیم در عصر ما دانشمندان به ).« انسان در نقره بهشتی نفوذ میکند، آن چنان که در شیشه و بلور دنیا نفوذ دارد
جلد 10 ، صفحه 410 . (صفحه 515 ) که از اجسام تیره نیز عبور ،« مجمعالبیان » - اشعههایی پی بردهاند (مانند اشعه ایکس) ***** 1
صفحه 290 از 369
میگوید: همه نعمتهاي بهشتی شبیه و مانندي در دنیا دارد، جز « ابن عباس » . میکند و درون آن را مانند بلور نشان میدهد
( ظرفهاي بلورین که از نقره است که در دنیا شبیه و مانندي براي آن نیست.( 1
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
به معنی کاسههاي « مجاهد » به معنی ظرفها و لیوانهاي نقرهاي و بدون دسته آمده است؛ امّا به باور ،« کَوْب » جمع « اَکْواب » واژه
بزرگ است. از امام صادق علیهالسلام آوردهاند که فرمود: ظرفهاي نقرهاي بهشت به سان شیشه و بلور زیبا و سفید و تماشایی
میگوید با این که شیشه از جنس سنگ و ریگ « ابوعلی » . است و چشم از پشت آنها میبیند و داخل و خارج آنها نمایان است
است، اما نقره این گونه نیست، چگونه شیشه و بلور میتواند از نقره باشد؟ پاسخ این است که وقتی پدیدهاي با پدیده دیگري
نزدیک و یا به فراوانی با آن در آمیزد و مخلوط شود، گرچه در واقع از جنس آن نباشد میتوان گفت از آن است و این گونه
وصف میگردد. این بیان نظیر این سخن پیامبر صلی الله علیه و آله است که در وصف سلمان با این که نه هاشمی بود و نه عرب
این سبک سخن در شعر عرب نیز نمونههاي «. اَلسَّلْمانُ مِنْ اَهْلِ الْبَیْتِ » . فرمود: سلمان، از ما خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله است
میگوید: شیشه و بلور هر زمینی از خاك آن ساخته میشود و بدان دلیل که زمین بهشت نقرهاي است، « ابن عباس » . بسیاري دارد
( جلد 29 ، صفحه 159 . (صفحه 516 ،« روح المعانی » - شیشه و بلور آن جا نیز نقرهفام است. ***** 1
350 . آیه
اشاره
وَ یُسْقَوْنَ فیها کَأْسا کانَ مِزاجُها زَنْجَبیلاً و در آنجا از جامهایی سیراب میشوند که لبریز از شراب طهوري است که با زنجبیل
آمیخته است.( 17 / انسان)
شرح آیه از تفسیر نمونه
به نظر میرسد که عرب دو نوع شراب با دو حالت مختلف داشته؛ یکی به اصطلاح نشاطآور و محرك و دیگري سستکننده و
و از آنجا که حقایق عالَم آخرت در قالب الفاظ این جهان « کافور » میآمیخته و دومی را با « زنجبیل » آرامبخش که اولی را با
نمیگنجد، چارهاي جز این نیست که این الفاظ با معنی گستردهتر و والاتري براي آن حقایق بزرگ استخدام شود. گرچه درباره
تفسیرهاي مختلفی نقل شده، ولی غالبا به همان ریشه معطر و خوشبویی که در ادویه مخصوص غذا و نوشابهها به « زنجبیل » معنی
کار میرود، تفسیر کردهاند.
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
زَنْجَبیل: نوعی از ادویه است که بسیار خوش طعم میباشد و زبان را میسوزاند. از این ادویه به همراه عسل، مربایی خاص
میسازند، که با آن برخی بیماريها را میتوان برطرف ساخت. هنگامی که آن را با شراب بیامیزند لذتبخشتر است و عرب به
میگوید: همه نعمتهاي بهشتی که خدا آنها را در قرآن یاد میکند، در این « ابن عباس » . وسیله آن چیزها را عطرآگین میساخت
جهان نظیر و مانند ندارد، اما خدا بدان دلیل که با زبان مردم دنیا سخن میگوید، آن نعمتها را به نامهایی که در دنیا هست
میخواند و بدان جهت که عرب با زنجبیل خود را عطرآگین میساخت، خدا آن را در آیات قرآن آورده و وعده فرموده است که
صفحه 291 از 369
( نیکان و پاکان را از نوشابههایی که آمیخته به زنجبیل است، سیراب خواهد ساخت. (صفحه 517
351 . آیه
اشاره
عَیْنا فیها تُسَمّی سَلْسَبیلًا از چشمهاي در بهشت که نامش سلسبیل است. ( 18 / انسان)
شرح آیه از تفسیر نمونه
نوشیدنی بسیار لذیذي را میگویند که به راحتی در دهان و گلو جاري میشود و کاملًا گواراست، بسیاري عقیده دارند « سَلْسَبیل »
گفته میشود. « سَلیس » گرفته شده است، همانگونه که به عبارتهاي روان و جالب نیز « روانی » به معنی « سَلاسَ » که از ماده
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
میگوید: این واژه را که نام چشمهاي در بهشت است فقط در « ابن اعرابی » . سَلْسَبیل: به معنی شراب ملایم و لذتبخش آمده است
نامیده شده است که « سلسبیل » قرآن دیدم و شنیدم و این از ابداعات این کتاب است. به باور پارهاي این چشمه بهشتی بدان جهت
هماره در سراها و کاخهاي پرشکوه نیکان و پاکان برایشان میجوشد و سرچشمه آن، بهشت جاودانه و زیر عرش است. امّا به باور
( بدان دلیل که آب آن روان و رام آنان است و هر کجا بخواهند روان میگردد، بدان نام خوانده شده است. (صفحه 518 « قَتادَة »
352 . آیه
اشاره
وَ یَطُوفُ عَلَیْهِمْ وِلْدانٌ مُخَلَّدوُنَ اِذا رَأَیْتَهُمْ حَسِبْتَهُمْ لُؤْلُؤا مَنْثُورا و بر گِرد آنها نوجوانانی جاودانی (براي پذیرایی) میگردند که
هرگاه آنها را ببینی، گمان میکنی مروارید پراکندهاند. ( 19 / انسان)
شرح آیه از تفسیر نمونه
هم خودشان در بهشت جاودانی هستند، هم طراوت و زیبایی و نشاط جوانی آنها جاودانی است و هم پذیرایی کردن آنان، زیرا
لُؤْلُؤا » بر آنها طواف میکنند) از سوي دیگر بیانگر این واقعیت است. تعبیر به ) « یَطُوفُ عَلَیْهِمْ » از یک سو و تعبیر « مُخَلَّدوُن » تعبیر
مرواریدهاي پراکنده) اشارهاي است به زیبایی و صفا و درخشندگی و جذّابیت آنها و هم حضورشان در همه جاي این بزم ) « مَنْثُورا
الهی و روحانی.
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
براي پذیرایی آنان و بزرگداشتشان نوجوانانی هماره زیبا و جاودانه بر گردشان میگردند و هر آنچه بخواهند برایشان آماده
میسازند، که چون آنان را ببینی میپنداري که به سان مرواریدهایی درخشان و زیبا پراکندهاند، به باور پارهاي منظور این است که
در زیبایی و درخشندگی و فراوانی به سان مرواریدهایی پراکندهاند. امّا به باور پارهاي دیگر منظور پراکندگی آنان براي پذیرایی
صفحه 292 از 369
است، چرا که اگر آنان در یک صف و یک ردیف از نیکان پذیرایی میکردند، آنان را منظم و ردیف شده وصف میکرد.
( (صفحه 519
353 . آیه
اشاره
وَ اِذا رَأَیْتَ ثَمَّ رَأَیْتَ نَعیما وَ مُلْکا کَبیرا و هنگامی که آنجا را ببینی، نعمتها و ملک عظیمی را میبینی. ( 20 / انسان)
شرح آیه از تفسیر نمونه
که از عظمت و وسعت باغهاي بهشتیان خبر میدهد، مفهوم « مُلْک کَبیر » است و « نعمتهاي فراوان » که در لغت به معنی « نَعیم » واژه
معنی » : وسیع و گستردهاي دارند که همه تفسیرهاي ذیل الذکر مصادیقی از آن است.از جمله در حدیثی از امام صادق میخوانیم
1) یا بهشتیان هرچه اراده کنند، به آن دست مییابند. یا ).« آیه این است که مُلکی است که هرگز زایل نمیشود و فنا نمیپذیرد
پایینترین فرد بهشتی قلمرو مُلکش به اندازهاي است که وقتی نگاه میکند، فاصله هزار سال راه را میبیند. یا به معنی مُلک دائمی و
ابدي و توأم با تحقق تمام آرزوهاست.
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
از امام صادق آوردهاند که فرمود: نعمتهاي گرانقدر و شکوه و عظمت فناناپذیري را مینگري لا یَزُولُ وَ لا یَفْنی. به باور برخی
منظور این است که: و هنگامی که آنجا را بنگري نعمتهاي بیشمار و وصف ناپذیري را بنگري که تنها پارهاي را قرآن وصف
میکند. از دیدگاه برخی منظور این است که نیکان بارگاه خدا قدرت و شوکتی در بهشت دارند که هر چه بخواهند بر انجام آن
( جلد 10 ، صفحه 411 . (صفحه 520 ،« مجمعالبیان » - توانا میشوند. ***** 1
354 . آیه
اشاره
عالِیَهُمْ ثِیابُ سُنْدُسٍ خُضْ رٌ وَ اِسْتَبْرَقٌ وَ حُلُّوا اَساوِرَ مِنْ فِضَّۀٍ وَ سَ قیهُمْ رَبُّهُمْ شَرابا طَهُورا بر اندام آنها (بهشتیان) لباسهایی است از
حریر نازك سبز رنگ و از دیباي ضخیم و با دستبندهایی از نقره تزیین شدهاند و پروردگارشان شراب طهور به آنها مینوشاند.
21 /انسان) )
شرح آیه از تفسیر نمونه
گروه پذیرایی » و « ظرفها » ،« نوشیدنیها » ،« میوهها » ،« سایهها » ،« تختها » ،« مساکن » ؛ تا اینجا به قسمتی از نعمتهاي بهشتی از قبیل
به معنی پارچه ابریشمین نازك است، در حالی که « سُنْدُس » . بهشتیان است « وسایل تزیینی » اشاره شد، اکنون نوبت « کنندگان
میدانند و بعضی احتمال دادهاند که از « ستبر » یا « اِستبر » به معنی پارچه ابریشمین ضخیم است، بعضی آن را از کلمه فارسی « اِسْتَبْرَق »
است که در « سِوار » یا « سُوار » و آن نیز به نوبه خود جمع « اَسْوِرَة » جمع « اَساوِر » . به معنی تلألؤ گرفته شده است « برق » ریشه عربی
صفحه 293 از 369
گرفته شده و به هنگام نقل به زبان عربی مختصر تغییري در آن پیدا شده و به « دستبند » به معنی « دستوار » اصل از کلمه فارسی
درآمده است. بهشتیان با دستبندهایی از نقره تزیین شدهاند، نقرههایی شفاف که همچون بلور میدرخشد و از یاقوت « سوار » صورت
و درّ و مروارید زیباتر است. انتخاب رنگ سبز براي لباسهاي بهشتی به خاطر آن است که رنگی است بسیار نشاطآفرین، همانند
برگهاي زیباي درختان و البته رنگ سبز انواع و اقسامی دارد که هر کدام لطف خاص خود را دارند. در بعضی از آیات قرآن
یُحَلَّوْنَ فیها مِنْ اَساوِرَ مِنْ ذَهَبٍ) و این ) « بهشتیان با دستبندهایی از طلا تزیین میشوند » : مانند آیه 31 سوره کهف چنین آمده است
منافاتی با آن چه در آیه مورد بحث آمده است ندارد، زیرا ممکن است از جهت تنوع، گاه با این تزیین کنند و گاه با آن. در اینجا
این سؤال پیش میآید که مگر دستبند طلا و نقره زینت زنانه نیست؟ پس چگونه براي مردان بهشتی این زینت ذکر شده است؟ ولی
جواب آن روشن است، زیرا در بسیاري از محیطها زینت طلا و نقره هم براي مردان است و هم براي زنان (هر چند که اسلام زینت
طلا را (صفحه 521 ) براي مردان تحریم کرده) ولی البته نوع دستبندهاي زنان و مردان متفاوت است و در آیه 53 سوره زخرف که
که ؟« فَلَوْ لا اُلْقِیَ عَلَیْهِ اَسْوِرَةٌ مِنْ ذَهَبٍ: پس چرا به موسی دستبندهایی از طلا داده نشده است » : از قول فرعون نقل شده، میخوانیم
نشان میدهد دستبند طلا براي مردان در محیط مصر نشانه عظمت محسوب میشد. به علاوه همانگونه که بارها اشاره کردهایم،
چون براي نعمتهاي بهشتی الفاظ معمولی این دنیا هرگز کافی نیست، راهی جز این وجود ندارد که با این الفاظ، اشاراتی به آن
و» : نعمتهاي عظیم و توصیف ناکردنی شود. و در پایان آیه به عنوان آخرین و مهمترین نعمت از این نعمتها میافزاید
درست است که در لابلاي این نعمتها نیز سخن از نوشیدنیهاي گوارا و جامهایی .« پروردگارشان شراب طهور به آنها مینوشاند
که از چشمه سلسبیل پر میشود و بهشتیان از آن سیراب میگردند، بود ولی میان آنها و آن چه در این آیه آمده است، فرق بسیاري
است و چه تعبیر عجیبی. مخصوصا با « خدا » بودند، اما در اینجا، ساقی « وِلْدانٌ مُخَلَّدوُن » وجود دارد، زیرا از یک سو در آنجا، ساقی
خداوندي که همیشه این انسان را پرورش داده و مالک و مربی او است)، وي را در مراحل تکامل همواره پیش ) « رَب » تکیه بر کلمه
برده تا به آخرین مرحله رسیده و اکنون نوبت آن است که ربوبیّتش را به حدّ اعلا برساند و با دست قدرتش از جام شراب طهور،
به معنی چیزي است که هم پاك است و هم پاك کننده، به این « طَهُور » ابرار و نیکان را سیراب و سرخوش کند. و از سوي دیگر
ترتیب این شراب، جسم و روح انسان را از هر گونه آلودگی و ناپاکی پاك میکند و آن چنان روحانیت و نورانیت و نشاط به او
یُطَهِّرُهُمْ عَنْ کُلِّ شَیْءٍ سِوَي اللّهِ: قلب و » : میبخشد که وصفش در هیچ عبارتی نمیگنجد، حتی در حدیثی از امام صادق نقل شده
1) پردههاي غفلت را میدَرَد، حجابها را از بین میبرد و انسان را شایسته ).« جان آنها را از همه چیز جز خداوند پاك میکند
حضور دائم در جِوار قرب خدا میکند، نشئه این شراب طهور از هر نعمتی برتر و از هر موهبتی بالاتر است. اگر شراب آلوده دنیا
( جلد 10 ، صفحه 411 . (صفحه 522 ،« مجمعالبیان » - عقل را زایل میکند و انسان را از خدا دور میسازد، اما شراب ***** 1
بیگانه کرده، غرق در جمال و جلال او میکند. خلاصه این که « ما سِوَي اللّه » طهوري که با دست ساقی اَلَسْت داده میشود، او را از
لطفی که در این آیه و در این نعمت نهفته است، از همه برتر و بالاتر است. از حدیثی که از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل
جرعهاي از این شراب طهور به آنها داده میشود و خداوند به » : شده، استفاده میشود که چشمه شراب طهور بر دَرِ بهشت قرار دارد
در قرآن مجید فقط در « طَهُور » 1) جالب این که تعبیر به ).« وسیله آن قلوب آنها را از حسد (و هر گونه صفات رذیله) پاك میسازد
دو مورد آمده، یکی در مورد باران ( 48 / فرقان) که همه چیز را پاك و زنده میکند و دیگري در این آیه که درباره شراب
مخصوص بهشتی که آن نیز پاكکننده و حیاتبخش است، آمده است.
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
سُنْدُس: لباس ابریشمی زیبا و گرانقیمت. اِسْتَبْرَق: دیباي ستبري است که میدرخشد و جلوه میکند. از امام صادق علیهالسلام
صفحه 294 از 369
آوردهاند که: بر روي لباس آنان جامههایی از حریر سبز نازك و از دیباي ستبر است. گفتنی است که منظور از ضخامت و درشتی
نه در بافت لباس و پارچه آن که اشاره به بالا بودن ارزش آن لباسها میباشد. وَ حُلُّوا أَساوِرَ مِنْ فِضَّۀٍ و آنان با دستبندهایی سیمین
آراسته شدهاند. آري، با دستبندهایی از نقره درخشان و بلورین که زیباتر از درّ و یاقوت و مروارید است و ارزشمندتر از طلاي ناب.
پارهاي برآنند که: آنان گاه با وسایل زینتی نقرهاي خود را آراسته میسازند و گاه با طلاها تا به انواع زینتها و زیورها آراسته
. جلد 5، صفحه 485 ، ذیل حدیث 60 ،« نور الثقلین » - باشند. در آیه دیگري از قرآن در مورد بهشتیان آمده است که: ***** 1
(صفحه 523 ) یُحَلَّوْنَ فیها مِنْ اَساوِرَ مِنْ ذَهَبٍ (… 1) آنان هستند که بهشتهاي جاودانه از آن آنهاست … در آنجا با دستبندهایی
از طلا آراسته میشوند. گفتنی است که گرچه نقره در این جهان از نظر ارزش از طلا فروتر است، اما نقره بهشت با وصفی که از
آن آمد در اوج برتري است؛ افزون بر این نکته در سراي آخرت این وسایل آراستگی و تزیینی براي شادي و طراوت است، نه خرید
و فروش تا قیمت مطرح باشد. وَ سَ قاهُمْ رَبُّهُمْ شَراباً طَهُوراً و پروردگارشان به آنان شرابی پاك و ناب مینوشاند. منظور از شراب
پاك، عبارت از شرابی است که هم از ناپاکی شرابهاي دنیا به دور است و اگر بر دست و پاي انسان برسد آلوده نمیسازد و هم
از عوارض و پلیديها و بدمستیهاي شرابهاي دنیا و چیزي است که جسم و روح انسان را از پلیديهاي ظاهري و اخلاقی پاك
میکند. به باور پارهاي این شراب پاك به سان شراب دنیا باعث فزونی ادرار نمیگردد، بلکه در پیکر آنان به صورت رطوبت و
عرق روان میگردد که از مشک خوشبوتر و عطرآگینتر است؛ به همین دلیل است که در بهشت پرطراوت و نعمت، یک مرد
داراي قدرت و خوراك و همسر خواهی یکصد مرد در این دنیاست و هر آنچه به صورت خوردنی و نوشیدنی مصرف میکند،
فزونی مصرف بدن به صورت عرق که خوشبوتر از مشک و عنبر است از پوست بدنش خارج میشود و دگر باره میل او به غذاها و
شرابهاي پاك بهشت و همسران زیبایش را در خود احساس میکند. از حضرت صادق علیهالسلام آوردهاند که این شراب پاك
جسم و جان آنان را از همه چیز جز از ذات پاك و بیهمتاي خدا پاك و پاکیزه میسازد، چرا که تنها ذات پاك خدا و یاد و نام
اوست که انسان را از آلوده شدن به ناپاکیها و نارواها باز میدارد و او را پاك و پاکیزه میسازد و به او رنگ خدا میبخشد.
( 1. سوره کهف، آیه 31 . (صفحه 524 *****
355 . آیه
اشاره
اِنَّ هذا کانَ لَکُمْ جَزاءً وَ کانَ سَعْیُکُمْ مَشْکُورا این جزاي شماست و سعی و تلاش شما مورد قدردانی است. ( 22 / انسان)
شرح آیه از تفسیر نمونه
مبادا کسی تصور کند که این مواهب و پاداشهاي عظیم را بیحساب میدهند، اینها همه جزاي سعی و عمل است و پاداش
مجاهدتها و خودسازيها و چشمپوشی از گناه است. بیان این مطلب خود لذت و لطف خاصی دارد که خداوند بزرگ یا
فرشتگان او، ابرار و نیکان را مخاطب ساخته و به عنوان قدردانی و تشکر از آنها میگویند: اینها همه پاداش اعمال شما است و
سعی شما مشکور است، بلکه به گفته بعضی از مفسران این نعمتی است مافوق همه نعمتها و موهبتی است بالاتر از همه مواهب که
خدا از انسان تشکر کند.
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
صفحه 295 از 369
تلاش و کوشش شما در راه خشنودي خدا و اطاعت او و دوري گزیدنتان از گناه و ستم و نافرمانی حق در خور سپاس و قدردانی
است و این گونه از آن قدردانی و حقشناسی میگردد.
پرتوي از آیات
اشاره
یا بندگان ویژه خدا و نیکان و پاکان بارگاه او سخن میگوید از ابعاد گوناگونی در خور ،« ابرار » آیات دلنواز و الهام بخشی که از
نگرش و درس گرفتن است:
1 برتري و شکوه وصفناپذیر خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله
5 بیان شد، این 18 آیه در مورد شخصیت والاي علی و فاطمه و دو 1) به گونهاي که در شأن نزول و داستان فرود آیههاي 22 )
نوردیده آنان حسن و حسین که سلام خدا بر آنان باد و داستان اخلاص و ایمان و بشر دوستی و مردم خواهی آنان فرود آمد و در
حقیقت سندي است بزرگ و پرافتخار بر فضیلت آنان. ***** 1. مترجم. (صفحه 525 ) بر این حقیقت همه دانشمندان و قرآن
پژوهان و محدثان مذهب اهل بیت اتفاق نظر دارند و بیشتر علماي مشهور و نامدار اهل سنت نیز بر این واقعیت معترف هستند و این
در کتاب ارزشمند خویش 34 نفر از علماي نامدار آنان « الغدیر » را نوشته و پارهاي این داستان را در قالب شعر ریختهاند، که صاحب
را نام میبرد که این حدیث و این موضوع را در کتابهاي خود آوردهاند و نام کتاب و صفحه مورد نظر را نیز نشان میدهد. همین
این داستان افتخارآفرین و حدیث آن را از 34 نفر از علماي اهل سنت با بیان مدرك و مأخذ « اِحْقاقُ الحق » گونه صاحب کتاب
ترسیم مینماید.( 1) با این بیان نیکان و پاکان و شایستگان راستین و بینظیر بارگاه خدا خاندان پیامبرند و آنان هستند که سمبل
ایمان و اخلاص و خدا دوستی و بشر دوستی و محروم نوازي میباشند و بر ماست که آنان را سرمشق و الگو سازیم و با رعایت
درآییم. « اَبْرار » مقررات خدا و راستی و درستی بکوشیم تا در دایره وسیعتر
2 پرتوي از ویژگیهاي ابرار
در این آیات از ویژگیها و اوصاف آنان این گونه یاد میگردد و در برابر چشمانداز کمال جویان قرار میگیرد: 1 وفاداري در
برابر خدا و بندگان او. 2 خداترسی و احساس مسئولیت در برابر خدا و بازخواست و حسابرسی ذات پاك او. 3 رسیدگی به
محرومان و آسیبدیدگان جامعه با غذا و لباس و پناه دادن به آنان و مهر ورزیدن به آنها. 4 ایثار و فداکاري و از خودگذشتگی و
دگر دوستی بینظیر و مثال زدنی. 5 ویژگی اخلاص و یاري رسانی و گرهگشایی بدون منت و فخرفروشی و ریاکاري و خودنمایی.
.7 2. آیههاي 10 .17157 1. الغَدیر، ج 3، ص 111107 ؛ اِحْقاقُ الْحَقِّ، ج 3، ص 0 ***** ( 6 ترس از روز سهمگین رستاخیز.( 2
( (صفحه 526
3 پاداش شکوهبار آنان در سراي آخرت
این آیات نشانگر آن است که خداي بندهنواز و حقشناس، افزون بر بلندآوازه ساختن یاد و نام آنان و بارش بارانی از مهر و لطف
خویش بر آنان در هماره زندگی، این پاداش پرشکوه و متنوع را نیز برایشان بر میشمارد: 1 نعمت امنیت و آرامش. 2 نعمت مسکن
پرشکوه در بهشت پرطراوت و زیبا. 3 نعمت لباسهاي فاخر و تماشایی بهشت. 4 تختها و فرشهاي زیبا. 5 سایه آرامبخش و
صفحه 296 از 369
دلانگیز. 6 هواي مطبوع و ملایم. 7 انواع میوهها و خوردنیها. 8 انواع نوشیدنیها و شراب پاك و پاکیزهساز و زداینده غفلتها و
رنجها و پلیديهاي ظاهري و باطنی. 9 ظروف زیباي پذیرایی. 10 وسایل زینتی. 11 پذیرایی کنندگان خوب و سرشار از ادب و
کمال و جمال. 12 و از همه پرشکوهتر قدردانی و حقشناسی خدا از شایستگان.( 1) گفتنی است که نعمتهاي شکوهبار بهشتی که
میدهد، همه و همه متناسب با سراي آخرت است و در دنیا نظیر و مانند ندارد، اما قرآن بدان دلیل که با « اَبْرار » خدا وعده آنها را به
. زبان و فرهنگ مردم دنیا سخن میگوید، آن نعمتها را با نام نعمتهاي مورد نظر مردم دنیا میشمارد و به تابلو میبرد. ***** 1
( 10 . (صفحه 527 آیههاي 22
356